ΣΠΥΡΟΣ ΣΑΜΑΡΤΖΟΠΟΥΛΟΣ: Προτάσεις – Αρχιτεκτονική μελέτη για τον Τόπο Θυσίας

Κυρίες και Κύριοι, αγαπητοί φίλοι Καλαβρυτινοί,

Ευχαριστούμε πολύ τον Σύλλογο Καλαβρυτινών Αθήνας, το σύλλογό μας, και ιδιαίτερα τον πρόεδρο κ. Σωτήρη Τσενέ και τα μέλη του Δ.Σ. κ. Θύμιο Βαζαίο και κα Μαρία Γεωργαντά, για την πρόσκληση και για την παραχώρηση αυτού του βήματος στη σημερινή Γενική Συνέλευση, που μας δίνει την ευκαιρία να παρουσιάσουμε το πρώτο μέρος από τις απόψεις μας, που αφορούν στην αρχιτεκτονική μελέτη-πρότασή μας, που από το 2015, εδώ και τρία χρόνια ετοιμάζουμε, εγώ και ο αρχιτέκτων Γιώργος Σαμαρτζόπουλος, για το θέμα της θυσίας των Ηρώων του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος.

Αν και ζητήσαμε στοιχεία και ερωτήματα για την εκπόνηση της μελέτης, δυστυχώς η ευτυχώς αυτά που πήραμε από τους κατά κύριο λόγο ενδιαφερόμενους, δεν ήταν αρκετά για να συνεχίσουμε.

Εκτός από ένα τοπογραφικό, χωρίς αποτύπωση του υπάρχοντος μνημείου, τα υπόλοιπα αναγκαία στοιχεία τα αναζητήσαμε και τα βρήκαμε στο διαδίκτυο και έτσι ξεκινήσαμε. Το κυριότερο όμως, δεν πήραμε ερωτήματα, εκτός από ελάχιστα. Στην αρχή ήταν δύσκολο, αλλά στη συνέχεια θέσαμε εμείς τα ερωτήματα και προχωρήσαμε.

Διότι αρχιτεκτονική δίχως ερωτήματα δεν μπορεί να δώσει απαντήσεις.

Η αναζήτηση των ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ για την ανακάλυψη και τοποθέτηση ΕΡΩΤΗΜΑΤΩΝ.

• Δοχεία μνήμης και στέγες ονείρων.

Α. ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ

-Οι μελετητές αρχιτέκτονες ήταν υποστηρικτές του μοντέρνου κινήματος, θεωρητικά και στην πράξη, με τα έργα τους, με κριτικό όμως βλέμμα προς το «Ελληνικό στοιχείο». Αυτό φαίνεται τόσο με τις απέριττες και αφαιρετικές γραμμές των σχεδίων τους, αλλά και με τη χρήση μοντέρνων τεχνοτροπιών και φυσικών και αδρών υλικών. Με τον τρόπο αυτό θέλουν να εντείνουν τα συναισθήματα της Έντασης, του Ηρωισμού και της Τραγικότητας του γεγονότος. Τοποθετούν μεγάλους τοίχους από μπετόν και χρησιμοποιούν το εμφανές ανεπίχριστο σκυρόδεμα για τα τοιχία που ορίζουν το κλοιό. Στο δάπεδο του μνημείου τολμούν να βάλουν την παραδοσιακή ελληνική πλακόστρωση της υπαίθρου αλλά μέσα σε λωρίδες εμφανούς σκυροδέματος με γραμμώσεις.

–Στο τεύχος «Αρχιτεκτονικά Θέματα» του 1967, δημοσιεύεται δισέλιδο αφιέρωμα, με λίγα σχέδια της μελέτης, φωτογραφίες του υλοποιημένου Μνημείου και κείμενο, που διαβάζω:

γράφουν συγκεκριμένα:

«Το Ιστορικό Φυσικό Τοπίο, με τον έντονο χαρακτήρα του, μετατρέπεται και μεταμορφώνεται σε μνημειακό χώρο, ασυνεχή και δυναμικό, που ορίζεται από τα κατακόρυφα στοιχεία από μπετόν αρμέ, την κρύπτη και το γλυπτό, καθώς και το πλακόστρωτο. Τα πλαστικά στοιχεία είναι ελεύθερα συντεθειμένα στο χώρο, δημιουργούν μεταξύ τους φυγές προς το φυσικό περιβάλλον, αφήνουν ελεύθερη την παρουσία του ιστορικού τοπίου στο ίδιο το μνημείο.»

-Το σχέδιο θέλει κατ’ αρχήν να αποδώσει δραματικά, τον εγκληματικό κλοιό των ανδρών, κατά ομάδες, από τους εκτελεστές Γερμανούς Ναζί και άλλους ομοϊδεάτες τους, ενώ ο σταυρός τοποθετείται ψηλά πάνω από το κέντρο αυτού του κλοιού, σαν μια προσευχή προς τον Ύψιστο η προς το Υψηλό, Ηρωικό Καθήκον, τη Θυσία υπέρ Βωμών και Εστιών. Τα τοιχία στέκουν όρθια, αγέρωχα, ανθεκτικά στο χρόνο και στο καιρό! Συγχρόνως όμως ορίζουν και χώρο. Ένα χώρο-δοχείο ιστορικής μνήμης για να βρουν στέγη τα ονείρατα. Το δομημένο περιβάλλον που δημιουργείται τεχνητά, συνδιαλέγεται με το ιστορικό τοπίο. Με τις φυγές, τις οπτικές και λειτουργικές-πραγματικές φυγές, προς το φυσικό-ιστορικό τοπίο, επιτυγχάνεται μία ώσμωση ενέργειας και επιθυμίας που δυναμώνουν τα συναισθήματα του θυμού και της δράσης. Σεβασμού προς τους πεσόντες και επιθυμίας για εκδίκηση. Οι μελετητές δεν ξεχνούν να βάλουν και το κενοτάφιο (κρύπτη το αναφέρουν) στο κέντρο, στη βάση αυτού του λόφου, κάτω από τον σταυρό και στη κατεύθυνση που η σύνθεση οδηγεί, τον επισκέπτη.

-Πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι οι συγγενείς των θυμάτων και σχεδόν όλοι οι Καλαβρυτινοί να αντιληφθούν τις αξίες που διαπραγματεύεται το μνημείο σαν σχέδιο και σαν λεπτομέρειες. Σήμερα θεωρείται μνημείο Σύγχρονης Ελληνικής Αρχιτεκτονικής.

Όταν ο επισκέπτης βρει το κουράγιο να διαβεί τα σκαλοπάτια και να εισχωρήσει στο κενοτάφιο αντικρίζει με απορία, ίσως και απογοήτευση, την διακοσμητική προσπάθεια των ημερών μας και αποχωρεί με κάποιο κενό, στο τι περίμενε να βρει εκεί.

• Εδώ βρίσκεται το πρώτο ερώτημα και από το οποίο προκύπτει η πρώτη απάντηση που περιλαμβάνεται στο σχεδιασμό της μελέτης μας.

-Ο χώρος Δεν είναι νεκροταφείο, είναι τόπος Μνημειακός, γεμάτος συμβολισμούς και ενέργεια.

Στους Καλαβρυτινούς πεσόντες, τους αξίζει η ονομαστική προσωπική αναφορά, σαν πρόσωπα , όχι σαν άτομα η σαν άθροισμα ατόμων, λόγω της ηρωικότητας της πράξης τους, όπως αποδεικνύεται. Δηλαδή, το να συμμετάσχουν, όπως φαίνεται, στη διαπραγμάτευση των γεγονότων και έτσι ενσυνείδητα, εν τέλει, να προτιμήσουν να θυσιαστούν, να μην εγκαταλείψουν τους βωμούς και τις εστίες τους, ώστε τελικά να σωθούν τα παιδιά και οι γυναίκες, που είναι η πηγή της ζωής, όπως και έγινε.

Αυτό ήδη έχει αναγνωριστεί, με την αναγραφή των ονομάτων τους στο μνημείο, με την τοποθέτηση της φωτογραφίας τους στο μουσείο, αλλά και το προσκλητήριο πεσόντων σε κάθε ετήσια τιμητική επέτειο-μνημόσυνο.

• Η ονομαστική προσωπική αναφορά σε κάθε έκαστο ηρωικό Καλαβρυτινό είναι το δεύτερο ερώτημα, από το οποίο προκύπτει η δεύτερη απάντηση που περιλαμβάνεται στο σχεδιασμό της μελέτης μας.

Β. ΤΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

Στο Δημοτικό Σχολείο Καλαβρύτων πέρασα όλα τα μαθητικά μου χρόνια στο δημοτικό.

-Θυμάμαι τις μεγάλες και ψηλοτάβανες αίθουσες, το πλατύ διάδρομο που ένωνε τις μεσαίες τάξεις, τον εξωτερικό ημιυπαίθριο διάδρομο που ένωνε όλες τις αίθουσες και εκεί γίνονταν οι συγκεντρώσεις στα διαλείμματα και τις γιορτές, όταν ο καιρός ήταν βροχερός η είχε έξω χιόνι.

Στα πέτρινα στηθαία της πίσω σκάλας κάναμε τσουλήθρα και στο μεγάλο περίβολο πίσω και μπρος, τρέχαμε και παίζαμε κάθε διάλειμμα. Το κλάδεμα των δέντρων ήταν αποκλειστικό προνόμιο του Γιώργου και του Λάμπη. Από τις μουριές αυτές κρυβόμαστε, τρώγαμε μούρα, μαζεύαμε φύλλα για τους μεταξοσκώληκες.

Τώρα στεγάζεται το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος που όλοι γνωρίζουμε, με τα υπέροχα ιστορικά εκθεσιακά αντικείμενα, υλικά και άυλα.

• Από συζητήσεις που είχα με μέλη του ΔΣ, αλλά και το πρόεδρο του μουσείου, κ. Χρήστο Φωτεινόπουλο, έγινε η κοινή διαπίστωση ότι το μουσείο έχει ανάγκη από χώρους. Σύντομα αναφερθήκαμε σε ένα κατάλογο αναγκαίων χώρων, ο οποίος περιλαμβάνει:

i. Εργαστήρια συντήρησης και ψηφιοποίησης εγγράφων

ii. Βιβλιοθήκες και αίθουσες μελέτης

iii. Αίθουσες δράσεων ομάδων και καλλιτεχνών

iv. Γραφεία διοίκησης

v. Αίθουσα συνεδριάσεων

vi. Αίθουσες εκθέσεων και events

vii. Αποθήκες

viii. Τουαλέτες και καθαριότητα

ix. ανεμπόδιστη κυκλοφορία σε ΑΜΕΑ επισκέπτες και προσωπικό.

x. κατάστημα πώλησης βιβλίων, αναμνηστικών κ.α.

Εδώ βρίσκεται το τρίτο ερώτημα , από το οποίο προκύπτει η τρίτη απάντηση που περιλαμβάνεται στο σχεδιασμό της μελέτης μας.

Γ. ΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ

• Η Ιστορικότητα του Νεκροταφείου.

Εδώ κάποιο αφήγημα λέει για κάποιο κεντρικό τύμβο όπου αρχικά θάφτηκαν όλοι οι εκτελεσθέντες. Δεν γνωρίζω καλά την αναφορά αυτή.

Σήμερα οι εκτελεσθέντες έχουν οικογενειακούς τάφους, όπου «φιλοξενούν» και τους μετέπειτα θανόντες Ήρωες και Ηρώισες της μετά την καταστροφή εποχής.

Το Νεκροταφείο αποτελεί το ενδιάμεσο κρίκο της τριλογίας και οφείλουμε να το κηρύξουμε ιστορικό διατηρητέο μνημείο, να το σχεδιάσουμε ανάλογα και να το αναδείξουμε.

Αυτό το κομμάτι γης είναι ουσιαστικά ο ίδιος ο άνθρωπος ο οποίος και ανήκει σε ένα κομμάτι γης που, στη πορεία του, φέρνει μαζί του ένα κομμάτι γη και καταλήγει σε ένα κομμάτι γη.

Οι έννοιες αυτές ίσως να μπορούσαν να χωρέσουν στην παρακάτω φράση του Νίκου Καζαντζάκη όπως την διαβάζουμε στην Ασκητική: «Ρωτώ, ξαναρωτώ χτυπώντας το χάος: Ποιος μας φυτεύει στη γης ετούτη χωρίς να μας ζητήσει την άδεια? Ποιος μας ξεριζώνει από τη γης ετούτη χωρίς να μας ζητήσει την άδεια? Είμαι ένα πλάσμα εφήμερο, αδύναμο, καμωμένο από λάσπη και ονείρατα. Μα μέσα μου νογώ να στροβιλίζονται όλες οι δυνάμεις του Σύμπαντου».

Εδώ βρίσκεται το τέταρτο ερώτημα, από το οποίο προκύπτει η τέταρτη απάντηση που περιλαμβάνεται στο σχεδιασμό της μελέτης μας.

Δ. Οι διαδρομές

Οι διαδρομές, που οδηγούν και ενώνουν τους χώρους-τόπους και τα σημεία της «τριλογίας». Η δραματοποίηση των μαρτυριών και περιγραφών των διασωθέντων είναι το έναυσμα για το σχεδιασμό των διαδρομών.

Εδώ βρίσκεται το πέμπτο ερώτημα, από το οποίο προκύπτει η πέμπτη απάντηση που περιλαμβάνεται στο σχεδιασμό της μελέτης μας.

Ε. Η ΗΡΩΙΚΌΤΗΤΑ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ

1. ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ –ΟΙ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Ανατρέξαμε σε στοιχεία, μαρτυρίες, αφηγήσεις περί της συμμετοχής των Καλαβρυτινών στην υπόθεση της Εθνικής Αντίστασης, όπως:

1. Στο διαδίκτυο στη ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ με τίτλο η «Σφαγή των Καλαβρύτων».
2. Στις μαρτυρίες του αείμνηστου Σωτήρη Χαμακιώτη στην εκπομπή «Η επόμενη Μέρα» του καναλιού Action 24, στις 6 Μαρτίου 2014.
3. Στη συνέντευξη του κ. Αλέξη Μασούρα.
4. Στη συνάντηση-συνομιλία, με τον κ. Αργύρη Σφουντούρη το Σεπτέμβριο του 2016, προσωπικές μαρτυρίες για τα γεγονότα στο Δίστομο.
5. Στο συνοπτικό video, διαρκείας μιας ώρας που παρουσιάστηκε στις 12.12.2016 στα Καλάβρυτα, (αποτέλεσμα πρωτοβουλίας της κας Γιώτας Κωνσταντοπούλου).
6. Στις αφηγήσεις και μαρτυρίες της κας Ευσταθίας Μητσώνια.

Και βέβαια υπάρχουν και πολλές άλλες μαρτυρίες, βιβλία, δημοσιεύσεις κλπ.

2. Η εθνική Αντίσταση- τα γεγονότα- οι διαπραγματεύσεις- το Ολοκαύτωμα.

Ας προσπαθήσουμε να δούμε το τοπίο, μέσα στο οποίο εκδηλώνονται τα γεγονότα στα Καλάβρυτα.

Από τη μία πλευρά,

α. το ΕΑΜ -Το Φεβρουάριο του 1942 η κεντρική επιτροπή του ΕΑΜ αποφάσισε την ίδρυση ένοπλων ανταρτικών σωμάτων, στα οποία δόθηκε η ονομασία Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ).

β. ο ΕΔΕΣ -στις 28 Ιουλίου 1942, ο στρατηγός Ναπολέων Ζέρβας αναγγέλλει την ίδρυση των Εθνικών Ομάδων Ελλήνων Ανταρτών (ΕΟΕΑ) ως ένοπλο τμήμα του ΕΔΕΣ.

γ. Η ΕΚΚΑ -Στρατιωτικό σκέλος της οργάνωσης ήταν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, που συγκροτήθηκε στις 20 Απριλίου του 1943 στην Παρνασσίδα, και ονομάστηκε έτσι από το ομώνυμο θρυλικό ευζωνικό σύνταγμα των Βαλκανικών πολέμων.

Ενώ από την άλλη μεριά,

Τα Τάγματα Ασφαλείας, επισήμως Τάγματα Ευζώνων (ευρέως γνωστά με τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό Γερμανοτσολιάδες) δημιουργήθηκαν από την κατοχική κυβέρνηση του Ιωάννη Ράλλη, με σαφή αντικομουνιστική στόχευση και οπλίστηκαν από τη Βέρμαχτ για να χτυπήσουν το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ. Τα τάγματα αυτά δημιουργήθηκαν με το Νόμο 260/1943 που εκδόθηκε στις 18 Ιουνίου του 1943, αν και η δράση τους εντάθηκε μετά τον Σεπτέμβρη του ’43, μετά την συνθηκολόγηση της Ιταλίας, όταν μικρό τμήμα του οπλισμού των Ιταλών κατέληξε στα χέρια του ΕΑΜ, κυρίως στη βόρεια Πελοπόννησο, τη δυτική Στερεά Ελλάδα, ιδίως στην Αιτωλοακαρνανία, την Εύβοια και την Αθήνα.

Γενικός προϊστάμενός τους ήταν ο αντιστράτηγος των Waffen SS, Βάλτερ Σιμάνα αν και συχνά έδρασαν σχετικώς αυτοβούλως, όπως στη σφαγή του Χορτιάτη, στο ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων και στο μπλόκο της Κοκκινιάς και της Καλογρέζας.

Στο ήδη διαμορφωμένο Ιστορικό περιβάλλον αυτό, Η Καλαβρυτινή

Κοινωνία από την πρώτη στιγμή, δέχθηκε με ενθουσιασμό την συμμετοχή των παιδιών της, στην υπόθεση της ένοπλης αντίστασης κατά των Γερμανών και Ιταλών κατακτητών. Το Μάρτιο 1943 αρχικά και το Σεπτέμβριο 1943 σε δεύτερη φάση. Έμπρακτη ήταν και η συμμετοχή των πολιτών που παρέμεναν στα χωριά και τις κωμοπόλεις, άλλων με πολιτική συμμετοχή-παρουσία και άλλων με προσφορές υλικών αγαθών αλλά κυρίως ηθικής υποστήριξης. Οι εξαιρέσεις μάλλον ήταν η μειοψηφία.

Όλες οι μαρτυρίες λοιπόν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οι

Καλαβρυτινοί γνώριζαν το κατοχικό περιβάλλον, τα ιστορικά γεγονότα, ζύγισαν τις επιπτώσεις και συμμετείχαν, έστω και με την ανοχή τους, και κυρίως στην περίοδο των διαπραγματεύσεων που κράτησαν πολλές ημέρες. Κάτι που διαφοροποιεί το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα από αυτό στο Δίστομο η τα άλλα ολοκαυτώματα. Μπορούμε να θεωρήσουμε λοιπόν ότι ήταν ενσυνείδητοι συμμέτοχοι-συμμαχητές της Εθνικής Αντίστασης.

-Δικαίως λοιπόν οι κατά καιρούς μελετητές-ερευνητές, η απλοί ομιλητές, αναφερόμενοι στο Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα ομιλούν για:

-«Εκδήλωση πράξεων Ανδρείας»,

-«Τα Καλάβρυτα ως τόπος μαρτυρίου με παγκόσμιο ακτινοβολία, η κοινωνία και η πολιτεία συνολικά, έχουν το χρέος να διασώσουν αυτή την ιστορική μνήμη και να ενδυναμώσουν την ιστορική συνείδηση προς όφελος της ειρήνης και των δικαιωμάτων των ανθρώπων και των λαών.» ομιλία στις 13.12. 2013.

– Επίσης, ομιλούν για την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης και της συλλογικής μνήμης.

Και βέβαια μας εμπνέουν οι δηλώσεις, του Προέδρου της Δημοκρατίας, το Δεκέμβριο του 2015, ότι «…συνεχίζουμε τον αγώνα δικαίωσης της θυσίας τους,…».

ΣΤ. Η Ηρωικότητα των Αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης.

Τα ερωτήματα που αφορούν στην Εθνική Αντίσταση και τη συμμετοχή των Καλαβρυτινών στην υπόθεση της ένοπλης αντίστασης κατά των Γερμανο-Ιταλών και Βούλγαρων κατακτητών, είναι πολλά και αμφιλεγόμενα.

Εμείς θα αναφέρουμε δύο ουσιαστικές παρεμβάσεις της επίσημης Ελληνικής Πολιτείας που αφορούν:

1. -στην επίσημη αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης στην Ελλάδα, από την Ελληνική πολιτεία, με τον Νόμο 1285 του 1982,(ΦΕΚ 115Α/20-09-1982), όπου και καθιερώθηκε ως ετήσιος Πανελλαδικός εορτασμός της Εθνικής Αντίστασης η Επέτειος της Μάχης του Γοργοποτάμου.

2. -στην απονομή μεταλλίων, σε πολλούς Καλαβρυτινούς εκτελεσθέντες, «ΩΣ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΟΣ ΑΓΩΝΙΣΤΗΣ», από την Ελληνική πολιτεία, το 1987. Σχετική Δημοσίευση στην τοπική εφημερίδα «Η Φωνή των Καλαβρύτων».

Ως εκ τούτου, Αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, παρουσιάζει η γεωγραφία, με τον εντοπισμό των περιοχών και διαδρομών που κινούντο οι ένοπλες αντιστασιακές ομάδες των Καλαβρυτινών. Δηλαδή αφορά, στα μονοπάτια, τα καραούλια, τα ταμπούρια , τα ρέματα, τα κτίρια, τους τόπους που ζούσαν, κινούντο και παρέμεναν, οι ένοπλες αντιστασιακές ομάδες.

-Με Αποτύπωση και σήμανση των περιοχών δράσης, των διαδρομών, των σημείων στάσης, των σημείων που διαδραματίστηκαν γεγονότα.

-επαρχιακοί δρόμοι, αγροτικοί, Μονοπάτια, διαδρομές κίνησης, ρέματα, βουνοπλαγιές, στάνες, οικισμοί, χωριά, πόλεις.

-Ταμπούρια- σε Αγ. Παρασκευή, Αγ. Βαρβάρα, Κεραμιδάκι, Κοτρόνα, Ορυχεία Ξυδιά, και αλλού.

Ζ. ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ.

Οι Ενδείξεις φαίνεται να οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι υπάρχει ενδιαφέρον, που μπορεί να οδηγήσει στην δημιουργία ΘΕΜΑΤΙΚΟΥ ΠΑΡΚΟΥ,

μέσα στο αφήγημα : «ΚΑΤΟΧΗ, ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ, ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ ΚΑΛΑΒΡΥΤΩΝ», Με έμφαση, ΣΤΗΝ ΗΡΩΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΩΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ και ΤΟ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑ,

Και πιθανό τίτλο :«ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΚΑΛΑΒΡΥΤΙΝΟΥ ΟΛΟΚΑΥΤΩΜΑΤΟΣ.», η

«Θεματικό Πάρκο Καλαβρύτων, για το φαινόμενο του φασισμού διαχρονικά».

• Εδώ βρίσκεται το έκτο ερώτημα, από το οποίο προκύπτει η έκτη απάντηση που περιλαμβάνεται στο σχεδιασμό της μελέτης μας.-

Από τις απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά, αρχίζει η αρχιτεκτονική πρότασή μας, που προσπαθεί να δώσει σχεδιαστικές προτάσεις, για το Τόπο θυσίας αλλά και για το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα στο σύνολό του.

Στόχο έχει,

-να καταστήσει τα Καλάβρυτα ως τόπο μνήμης αλλά και κέντρο έρευνας και μελέτης, διεθνούς ακτινοβολίας, που ευελπιστούμε να γίνει ένας χώρος-τόπος όπου οι πολίτες του κόσμου, ειδικά οι νέοι,

– θα μαθαίνουν τα αποτελέσματα της καταπάτησης των ανθρώπινων δικαιωμάτων και θα παίρνουν διδάγματα από την ηρωική στάση των Καλαβρυτινών.

-Θα μπορεί να συμμετέχουν σε δράσεις, σε σεμινάρια, σε διεθνείς συναντήσεις και σε φεστιβάλ, που θα φιλοξενεί.

-«Οι νέοι πρέπει να ξέρουν όλη την αλήθεια» λένε οι Μπεάτε και Σερζ Κλάρσφελντ, που αφιέρωσαν τη ζωή τους στο κυνήγι των Ναζί.

Το τελευταίο διάστημα έρχεται όλο και πιο συχνά επιτακτική η ανάγκη, να δράσουμε για την ανάδειξη του χρόνου- δηλαδή των γεγονότων-, αλλά και του χώρου που παίχτηκε το έπος του Καλαβρυτινού ολοκαυτώματος.

• Είναι «ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη».

Με αφορμή την μελέτη μας, εμβαθύναμε και θέλουμε να επισημάνουμε ότι η μάθηση και η λήθη είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τις μνήμες μας. Όταν όμως η λήθη κυριαρχήσει στη μνήμη, τότε το αποτέλεσμα είναι ένα σκέτο μαύρο η ένα σκέτο λευκό η ένας κενός χώρος. Ο κίνδυνος αυτός ελλοχεύει πάντα και σίγουρα η λήθη έχει πιθανότητες να κυριαρχήσει στις μνήμες μας. Όμως ο χρόνος συνεχίζει την πορεία του και ο ίδιος ο άνθρωπος θα ξαναγεμίσει το άδειο του «τελάρο», προσπαθώντας πάντα να κυριαρχούν μνήμες λευκού χρώματος. Κι εδώ ακριβώς είναι το στοιχείο που κάνει τη διαφορά στις μνήμες διαφορετικών ανθρώπων. Πόσο μεγαλύτερη επιφάνεια κατέχει στον πίνακά τους το λευκό χρώμα έναντι του μαύρου χρώματος.

Επιθυμούμε η ανάπλαση του Τόπου Θυσίας , του Ιστορικού Νεκροταφείου, του Δημοτικού Σχολείου που στεγάζει το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, οι ηρωικές και οι ματωμένες διαδρομές που συνδέουν αυτούς τους τόπους, αυτή τη «τριλογία», να αποτελέσει το κυρίαρχο θέμα του μνημονικού άξονα της πόλης, την αφετηρία και την απόληξη της μεγάλης, ιστορικής, μαρτυρικής διαδρομής των πεσόντων Καλαβρυτινών Ηρώων και αυτών που μετέπειτα Ηρωικά αγωνίστηκαν για την διάσωση και αποκατάσταση της Ιστορικής Μνήμης και τη συνέχιση της Ζωής στα Καλάβρυτα.

• Φορτωμένοι με τις μνήμες συνεχίζουμε την πορεία στο χρόνο.

-Και τα όνειρα, οι ελπίδες που είναι? -Αρκούν οι μνήμες?

–Οι μνήμες χτίζουν τα όνειρα!

Μπορεί οι μνήμες να μην αρκούν, είναι όμως εκείνες που «χτίζουν» πολλές φορές τα όνειρά μας και τροφοδοτούν τις ελπίδες μας. Έτσι εμπλουτίζουν την πορεία μας στο χρόνο, όμως σχεδόν πάντα βασίζονται, στις μνήμες που είναι κυρίαρχες σε αυτήν την πορεία.

Θα επιδιώξουμε λοιπόν να δραματοποιήσουμε τις ιστορικές μαρτυρίες των διασωθέντων, των ανδρών, των γυναικών και παιδιών, και των διανοητών που επιχείρησαν και περιέγραψαν λογοτεχνικά τα γεγονότα του Ολοκαυτώματος, Μετατρέποντας την απελπισία και το δράμα, σε αφηγηματική δύναμη και Αρχιτεκτονική πρόταση.

Γνωρίζουμε την διεθνή βιβλιογραφία, όπως το έργο,

« Ποια ποίηση μετά το Άουσβιτς?» , Τέοντορ Αντόρνο.

Παρ’ ‘όλα αυτά, θεωρούμε ότι, Η ποιητικότητα μπορεί να ηχεί σε πολλούς σαν κάτι αφηρημένο και ρομαντικό, σε μια εποχή που ο ρομαντισμός, ακόμη και στις πιο απλές ανθρώπινες στιγμές, έχει εκλείψει κατά πολύ. Όμως, σε κάθε εποχή υπήρχαν ποιητές που η εποχή τους άντεξε, αλλά τις περισσότερες φορές αναγνωρίστηκε η αξία τους σε άλλες εποχές. Ο κίνδυνος σε μια μη ποιητική εποχή, όπως αυτή που διανύουμε, να χαρακτηριστεί το έργο μας, ότι διέπεται από έντονη ποιητικότητα, είναι περισσότερο τίτλος τιμής για μας, παρά ψεγάδι.

-Ευελπιστούμε, Η φρίκη των γεγονότων της Φασιστικής Κατοχής του 1941-1945, να συνεχίσει να εμπνέει ποιητές, συγγραφείς, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες.

-Η διαχρονικότητα βέβαια, για την οποία όλοι πασχίζουμε, είναι ο πραγματικός δρόμος.

Ο δρόμος του προβληματισμού, της δημιουργίας, της έρευνας, της επανάστασης, της αμφισβήτησης, κοκ.

• Και οι ψυχές?

«Η ψυχή του Ανθρώπου έχει ουσία και ενέργεια» μας λέει ο Άγ. Γρηγόριος Παλαμάς.

-Η ουσία παραμένει και μετά. Αλλά η ενέργεια σβήνει. Αυτήν την ενέργεια θα επιδιώξουμε να επαναφέρουμε.

«Η ψυχή του Ανθρώπου είναι λογική έλλογος» μας λέει ο Άγ. Μάξιμος Ομολογητής.

-Επειδή η λογική παραμένει, θα επιδιώξουμε να επαναφέρουμε το λόγο.

Και εν τέλει, «Η ψυχή του Ανθρώπου είναι ουσία ζώσα, απλή, ασώματη, αόρατη κατά τη φύση της»: μας λέει ο Άγ. Ιωάννης ο Δαμασκηνός,

–Τις εκατοντάδες ψυχές αυτές, θα επιδιώξουμε να επαναφέρουμε ως Ουσίες Ζώσες.

Τώρα που οι επιζήσαντες άντρες και οι επιζώντες άντρες, γυναίκες και παιδιά- μάς αφήνουν λίγο-λίγο και η σκυτάλη της μνήμης, περνά σε όλους και όλες εμάς, τους επόμενους, οφείλουμε να βάλουμε στόχο, να συνεχίσουμε, να μετατρέπουμε τη σιωπή των Καλαβρυτινών Ηρώων σε λόγο, λόγο παρηγορητικό, λόγο ηρωικό, αλλά και λόγο αρχιτεκτονικά θαρραλέο. Όλοι Μαζί, με το Δήμο Καλαβρύτων, Το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, το σύλλογό μας την Ένωση Καλαβρυτινών Αθήνας, και όλους τους απανταχού συλλόγους Καλαβρυτινών.

Οφείλουμε να προσφέρουμε κάτι μικρό η μεγάλο, σ’ αυτό που οι Καλαβρυτινοί ήρωες, μας κληρονόμησαν.

Εάν το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα, για τους άλλους φορείς, είναι ένα εορταστικό τριήμερο, για το σύλλογό μας αποτελεί ιδρυτικό και κυρίαρχο σκοπό του. Όπως αναφέρετε στους ιδρυτικούς σκοπούς, του από το έτος 1985, καταστατικού του συλλόγου μας, με πρώτη πρόεδρο την κα Ευσταθία Μητσώνια.

Η ομιλία αυτή αποτελεί το πρώτο μέρος, το πρόλογο της αφήγησης της αρχιτεκτονικής μελέτης και θα ακολουθήσει το δεύτερο μέρος με κείμενο και σχέδια, που θα παρουσιαστεί στο συνέδριο του Καλαβρυτινού Συλλόγου «Μελάμπους», στις 5 Μαΐου 2018 στα Καλάβρυτα, όπου η παρουσία σας, θα είναι τιμή μας.

Η ιδέα-πρόταση του συλλόγου, να οργανωθεί ειδική εκδήλωση από το σύλλογό μας, με κύριο θέμα την εκτενή παρουσίαση της μελέτης, έγινε ήδη αποδεκτή από εμάς, και μένη να συζητηθούν και να αποφασιστούν το περιεχόμενο και οι λεπτομέρειες της διοργάνωσης.

Εκ μέρους των αρχιτεκτόνων μελετητών, Γιώργου Σαμαρτζόπουλου και Σπύρου Σαμαρτζόπουλου,

Σας Ευχαριστώ πολύ, για την προσοχή σας,

Αθήνα, Κυριακή 11 Φεβρουαρίου 2018

Σπύρος Γ. Σαμαρτζόπουλος

Αρχιτέκτων